قصد داریم در این مقاله به شرح انواع شیر پروانه ای بپردازیم. موارد استفاده از شیرهای پروانه ای بسیار فراوان است. از کاربرد های غالب انواع شیرهای پروانه ای می توان به استفاده آنها در تامین آب، تامین هوا و گاز، تصفیه فاضلاب، حفاظت در برابر آتش، سرویس های خلاء، صنایع شیمیایی و نفت، سیستم های جابجایی سوخت، تولید برق، سرویس های هوای فشرده و گاز، سیستم های بخار، فرآوری مواد غذایی، داروسازی و سیستم های دریایی اشاره کرد.

لازم به ذکر است که شیرهای پروانه ای برحسب جنس، نوع طراحی، نحوه اتصال و نوع عملگر دسته بندی های متفاوتی دارد. شیر پروانه ای را به چهار دسته می توان تقسیم کرد:

1. براساس طراحی: هم مرکز و غیر هم مرکز.
2. براساس نوع اتصال: ویفری، لاگ، فلنجی و لاگ ویفر.
3. بر اساس جنس بدنه، دیسک و لاینر شیر پروانه ای: جنس بدنه و دیسک (چدن، فولاد، استیل، آلیاژ های نیکل و…) لاینر (EPDM ,PTFE ,METAL TOMEL,…).
4. براساس نوع عملگر: اهرمی، گیربکسی، پنوماتیک، هیدرولیکی و الکتریکی.

انواع شیر پروانه ای (بر حسب نوع عملگر):

در شیرهای پروانه ای با توجه به فضا و نوع کاربرد و نیز میزان گشتاور لازم (برای بازو بسته شدن شیرها) از انواع مختلف محرک ها یا عمل کننده ها استفاده می شوند که بر این اساس به انواع زیر دسته بندی می گردند:

انواع شیر پروانه ای با عملکرد دستی:

1. شیر پروانه ای اهرمی
2. شیر پروانه ای گیربکسی

انواع شیر پروانه ای با عملکرد خودکار:

1. شیرپروانه ای پنوماتیک
2. شیر پروانه ای هیدرولیک
3. شیر پروانه ای برقی

شیر پروانه ای اهرمی:

این مدل از انواع شیر پروانه ای به وسیله دستگیره بلندی شبیه به اهرم باز و بسته میشوند بنابراین برای سایزهای کوچک کارایی دارند. این شیرها بیشتر قابل استفاده برای عبور سیالات کم فشار می باشد. شما می‌توانید از این شیر در جریان سیالاتی که حجم بالایی دارند نیز استفاده کنید.

شیر پروانه ای گیربکسی:

این شیرها مجهز به گیربکس می باشند که عملکرد را ساده تر می کند ولی هزینه بالاتر می رود. در این نوع شیرها یک دستگیره چرخشی به محور شیر وصل می شود و گشتاور مورد نیاز برای بازو بسته شدن شیر را فراهم می کند.

شیر پروانه ای پنوماتیک:

این نوع از انواع شیر پروانه ای به کمک نیروی هوای فشرده یا گازهای بی اثر فشرده کار می کند که این شیوه باعث عملکرد سریع و همچنین ایجاد ایمنی در مقابل حریق و اتصال کوتاه الکتریکی می شود. از انواع شیر پروانه ای پنوماتیک معمولاً برای مواد مایع و دوغاب استفاده می شوند. اینها به دلیل استفاده آسان و مکانیزم ساده در صنعت شیرآلات بسیار محبوب هستند. این شیرها برای کنترل مایعاتی که قابلیت اشتعال بالایی دارند مانند مواد پتروشیمیایی، نفت و گاز بسیار مناسب هستند.

شیر پروانه ای هیدرولیک:

معمولاً برای کاربردهایی که نیاز به گشتاور زیاد برای باز و بسته کردن شیر وجود دارد، استفاده می شود بطور مثال موقعیت هایی که فشار و میزان چسبندگی بالا باشد.

شیر پروانه ای برقی:

همانطور که از نام آنها مشخص است این شیرها بوسیله نیروی الکتریکی باز و بسته می شوند در این نوع شیرها محرک های الکتریکی نیرو را به شفت خروجی و سپس محور شیر انتقال می دهند و زمانیکه  فشار به محور شیر وارد می شود، دهانه شیر باز یا بسته می شود. شیرهای برقی عملکرد بسیار سریعی دارند و هزینه بالاتری دارند.

شیرهای برقی دارای میزان گشتاور بالایی هستند و دارای قابلیت کنترل از راه دور از طریق تابلو کنترل و PLC می باشند. کاربرد وسیعی در کنترل خطوط لوله در صنایع شیمیایی، متالورژی و نفت دارند.

با مقایسه انواع شیر های پروانه ای نتیجه می گیریم که شیرهای خودکار عملکرد سریعتری نسبت به شیرهای دستی دارند ولی هزینه آنها بیشتر است. شیرهای پنوماتیک دارای ساختار ساده و میزان خرابی کم و عمر طولانی می باشند و همچنین پنوماتیک ها به دلیل نداشتن مدارهای الکتریکی و خطرات احتمالی مانند جرقه، نسبت به شیر پروانه ای برقی ایمنی بالاتری دارند درحالیکه شیرهای پروانه ای الکتریکی از قابلیت کنترل بالاتر و دقیق تری برخوردار می باشد.

شیرهای گیربکس دار در ابعادهای بزرگتری نسبت به نوع اهرمی کاربرد دارد و همچنین نسبت به آنها دارای صرفه جویی بیشتر در کار و عملکرد آبکاری بهتر می باشد. وجود انواع شیرهای پروانه ای زمینه کاربرد آن را وسعت بخشیده و با توجه به فضا، کاربرد و هزینه آن می توانیم نوع مناسب آنرا مورد استفاده قرار دهیم. همچنین انتخاب نوع و مدل آن به نوع سیال عبور کننده از آن بستگی دارد.